Nghiên cứu của TS. Tô Thế Nguyên, ThS. Nguyễn Anh Tuấn - Giảng viên Trường Đại học Kinh tế (ĐHQGHN) và cộng sự đã làm sáng tỏ bản chất của mối quan hệ tồn tại giữa năng suất sử dụng đất và công nghệ nông nghiệp thân thiện với môi trường được các hộ sản xuất ngô ở Việt Nam áp dụng. Bài báo có tiêu đề “Technical Efficiency and the Adoption of Multiple Agricultural Technologies in the Mountainous Areas of Northern Vietnam” đã được công bố trên tạp chí “Land Use Policy”, số 103, tháng 4/2021.

Nghiên cứu của nhóm tác giả đã xem xét vai trò của việc áp dụng công nghệ nông nghiệp thân thiện với môi trường đối với Hiệu quả kỹ thuật (TE) của nông dân trồng ngô ở các vùng miền núi phía Bắc Việt Nam. Việc áp dụng công nghệ không diễn ra ở hầu hết các nông hộ, nhưng nhóm tác giả đã sử dụng một số phương pháp mới để xác định ra được những nông hộ áp dụng công nghệ. 

Kết hợp hàm sản xuất biên ngẫu nhiên với trọng số là xác suất nghịch đảo, nhóm tác giả so sánh TE giữa những nông hộ có ứng dụng và không ứng dụng công nghệ. Mặc dù nông dân sử dụng các giống mới đạt được TE cao hơn đáng kể so với những người khác, tuy nhiên việc phổ biến các biện pháp quản lý dịch hại tổng hợp của các tổ chức khuyến nông lại có ảnh hưởng tiêu cực đến TE của các nông hộ. Kết quả cho thấy rằng có mối quan hệ tích cực giữa năng suất ngô và các biện pháp nhằm giảm thiểu của các điều kiện tự nhiên tới xói mòn đất. Đồng thời, kết quả cũng cho thấy tác động không đồng nhất của việc áp dụng nhiều công nghệ thân thiện với môi trường đối với TE. Những nông dân là thành viên của hợp tác xã và sử dụng phân bón hữu cơ có tỷ lệ chấp nhận các giống mới cao hơn.

Việt Nam đã trải qua một giai đoạn tăng trưởng kinh tế nóng dẫn đến đô thị hóa nhanh chóng, thúc đẩy nhu cầu tiêu thụ thịt và các thực phẩm từ vật nuôi, trong đó ngô là nguồn thức ăn chăn nuôi chính. Để đáp ứng nhu cầu này, Chính phủ Việt Nam đã khuyến khích nông dân áp dụng giống mới để tăng sản lượng nông nghiệp. Sự tăng trưởng của sản xuất ngô được kỳ vọng sẽ làm giảm nghèo đói ở các vùng nông thôn và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, tuy nhiên việc thâm canh và mở rộng sang các vùng sinh thái nông nghiệp khác gây ra các mối đe dọa môi trường nghiêm trọng như suy kiệt đất, mất rừng, mất đa dạng sinh học và ô nhiễm nước. Để đối phó với các vấn đề này, Chính phủ Việt Nam đã đưa ra các chương trình thúc đẩy sử dụng đất bền vững, hỗ trợ việc khôi phục các giống bản địa thông qua các mạng lưới ở cấp tỉnh, huyện và địa phương, ngăn chặn suy thoái đất và cải thiện việc phục hồi độ phì nhiêu của đất...

Từ các kết quả chính, nhóm tác giả khuyến nghị các hàm ý chính sách cho sử dụng đất và sản xuất nông nghiệp như sau:

Trước tiên, nông dân sử dụng các giống mới phù hợp với vùng sinh thái để đạt được TE cao hơn so với những người không áp dụng. Phát hiện này cho thấy việc áp dụng các giống phù hợp với điều kiện đất đai, khí hậu và mô hình trồng trọt có thể nâng cao đáng kể năng suất mà không làm thay đổi mức đầu vào hiện có. Các hợp tác xã, hội nông dân và các tổ chức phi chính phủ đóng vai trò quan trọng trong việc phổ biến và cung cấp cho nông dân giống mới. Để thúc đẩy sản xuất nông nghiệp cùng với việc giảm thiểu tác hại môi trường, khu vực công cần tăng cường đầu tư để thiết lập các hệ thống sản xuất và cung cấp giống hiệu quả.

Hơn nữa, năng suất ngô dự kiến sẽ tăng cao trong thời gian dài do khả năng chống chịu sâu bệnh cao hơn, với điều kiện độ phì của đất không bị suy giảm đáng kể. Việc bảo tồn đất và phục hồi các chất dinh dưỡng trong đất có thể được đảm bảo thường xuyên với việc thực hiện các biện pháp canh tác bền vững. Mối quan hệ tích cực có ý nghĩa giữa canh tác bền vững và năng suất đã được chứng minh là có hiệu quả cao. Phát triển nông nghiệp theo hướng bảo tồn sinh thái có khả năng giúp chống lại những cú sốc từ bên ngoài (ví dụ như hạn hán, lũ lụt, sâu bệnh và thiên tai), mặc dù rất phức tạp và đòi hỏi khả năng quản lý cao. Mặt khác, mối liên hệ nghịch chiều giữa các hoạt động khuyến nông và TE cho thấy lợi ích từ thể chế các tổ chức khuyến nông chỉ được chuyển một phần thành TE ở các vùng núi phía Bắc Việt Nam. Phát hiện này cho thấy những nhược điểm trong triển khai các hoạt động khuyến nông hoặc nông dân gặp khó khăn trong việc đưa những kiến thức vào thực tiễn sản xuất.

Việc áp dụng các công nghệ bảo vệ đất có tác động tích cực đến TE, điều đó cho thấy chương trình bảo vệ đất do Chính phủ phát động có thể được coi là một giải pháp khả thi để tạo ra thu nhập từ việc trồng các loại cây ổn định ở các sườn dốc. Để giảm xói mòn và duy trì độ phì nhiêu của đất về lâu dài, trồng cây cố định đạm hoặc cây ăn quả là một giải pháp hữu ích và có thể mang lại nguồn thu nhập bổ sung cho nông dân. Tuy nhiên, tỷ lệ áp dụng các công nghệ bảo vệ đất tương đối thấp, có thể là do thu nhập và số lao động của các nông hộ còn thấp. Các can thiệp chính sách nên nhằm hỗ trợ các nhóm nông dân này bằng cách thiết kế các chương trình hỗ trợ để điều chỉnh công nghệ phù hợp với nhu cầu của họ.

Nhóm tác giả:

• Nicolas Lampach - Trung tâm Lý thuyết Pháp lý và Luật học, Khoa Luật, KU Leuven, Bỉ
• Tô Thế Nguyên - Khoa KTCT, Trường Đại học Kinh tế - ĐHQGHN

• Nguyễn Anh Tuấn - Khoa KTCT, Trường Đại học Kinh tế - ĐHQGHN.

Tác giả thuộc Trường ĐHKT:

TS. Tô Thế Nguyên - Giảng viên Khoa Kinh tế Chính trị, Trường Đại học Kinh tế - ĐHQGHN. TS. Tô Thế Nguyên tốt nghiệp Tiến sĩ Kinh tế tại Đại học Strasbourg (CH Pháp) năm 2016. Hướng nghiên cứu chính của ông gồm kinh tế nông nghiệp, đánh giá chính sách nông nghiệp, chính sách lương thực, kinh tế phát triển, kinh tế môi trường và tài nguyên… TS. Tô Thế Nguyên đã tham gia vào các lĩnh vực nghiên cứu từ năm 2001 với tư cách là trưởng nhóm Đa dạng hóa sản xuất nông hộ ở Đồng bằng sông Hồng, Việt Nam do JICA tài trợ. TS. Tô Thế Nguyên đang nghiên cứu về an ninh lương thực bằng cách quan sát sản xuất lương thực ở cấp độ toàn cầu và cấp quốc gia (Việt Nam). TS. Tô Thế Nguyên đã xuất bản 10 bài báo quốc tế trên các báo uy tín như Agricultural Economics; Land Use Policy; Environment, Development and Sustainability; European Review of Agricultural Economics; Journal of the Asia Pacific Economy.

ThS. Nguyễn Anh Tuấn - Giảng viên Khoa Kinh tế Chính trị, Trường Đại học Kinh tế - ĐHQGHN. ThS. Nguyễn Anh Tuấn tốt nghiệp cử nhân ngành Quản trị Kinh doanh tiên tiến tại Học viện Nông nghiệp Việt Nam năm 2014 và tốt nghiệp ThS. chuyên ngành Kinh tế Nông nghiệp, Trường Đại học Tây Úc năm 2019. ThS. Nguyễn Anh Tuấn đã từng công tác tại Khoa Kinh tế và Phát triển Nông thôn, Học viện Nông Nghiệp Việt Nam, đạt học bổng Chính phủ Úc (2018 - 2020). ThS. Nguyễn Anh Tuấn đã có 6 bài báo đăng trên tạp chí trong nước, 6 bài báo đăng tạp chí ISI/Scopus uy tín như Land Use Policy; Environment, Development and Sustainability; Journal of Agribusiness in Developing and Emerging Economies; Asia-Pacific journal of Regional Science; Applied Science.